پنجره، صفای صمیمانه ما و شما

بانكداري الكترونيكي در جهان 
طي دهه ۱۹۹۰ تعداد كاربران اينترنت در سطح جهان به طور روزافزون افزايش يافته و از حدود يك ميليون در سال ۱۹۹۰ به بيش از ۵۰۰ ميليون نفر در سال ۲۰۰۱ رسيده است. البته توزيع جغرافيايي تعداد كاربران اينترنت در سطح جهان يكنواخت نبوده و بيشترين كاربران اينترنت در آمريكاي شمالي قرار داشته اند.
با گسترش شبكه جهاني اينترنت و عموميت يافتن دسترسي به آن، راههاي عرضه خدمات بانكي نيز متحول شده و پديده هايي نظير Internet Banking:، Mobile Banking وBanking Cyber در حوزه بانكداري به منصه ظهور رسيده اند.
طي سال هاي اخير خدمات بانكداري الكترونيكي در جهان به صورت فوق العاده رشد نموده است. بر اساس گزارش هاي مؤسسه ديتا مانيتور، كه يكي از مهمترين مؤسسات تجزيه و تحليل اطلاعات بانكداري الكترونيكي در اروپاست، مشتريان بانكداري الكترونيك در اروپا از حدود ۵/۴ ميليون نفر در سال ۱۹۹۹ به بيش از ۲۱ ميليون نفر در سال ۲۰۰۴ خواهد رسيد.
مهمترين خدمات بانكداري الكترونيكي كه امروزه در سطح جهان ارائه مي شوند عبارتند از: اطلاع رساني در مورد حساب هاي مشتريان، انتقال وجوه بين حساب ها و به خارج از حساب مشتريان، خريد و فروش سهام، خريد و فروش ارز، انجام خدمات اعتبارات اسنادي و ايجاد مسير ايمن براي ارتباط بين بانك و مشتريان.

بانكداري الكترونيك در ايران 
براي توسعه تجارت الكترونيكي در كشور، ورود به بازارهاي جهاني و عضويت در سازمان  هايي نظير سازمان تجارت جهاني، داشتن نظام بانكي كارآمداز الزامات اساسي به شمار مي آيد. بنابراين استفاده از فناوري ارتباطات و اطلاعات در جهت ايجاد و توسعه بانكداري الكترونيكي در نظام بانكي كشور حائز اهميت است. اگرچه طي سال ها برخي از روش هاي ارائه خدمات بانكداري الكترونيكي نظير: ماشين هاي خودپرداز و كارت هاي بدهي، در نظام بانكي كشور مورد استفاده قرار مي گيرد، اما تا رسيدن به سطح كشورهاي پيشرفته در زمينه بانكداري الكترونيك راهي طولاني در پيش است.
در هرحال ايجاد و توسعه بانكداري الكترونيكي مستلزم برخورداري از برخي زيرساخت هاي مناسب اقتصادي و اجتماعي است. اهم اين  زيرساخت ها عبارتند از: شبكه هاي ارتباطي و مخابراتي مناسب، امنيت تبادل اطلاعات، زيرساخت هاي حقوقي و قانوني مناسب، و آمادگي فرهنگي جامعه و بنگاه هاي اقتصادي براي پذيرش و استفاده از خدمات بانكداري الكترونيكي. (۵)

بنابراين براي توسعه و گسترش مناسب بانكداري الكترونيكي و تجارت الكترونيكي در كشور بايد نسبت به ايجاد زير ساخت هاي مناسب مخابراتي، امنيت در تبادل اطلاعات، تدوين قوانين و مقررات حقوقي مناسب، بسترسازي فرهنگي و آشنا نمودن مردم و بنگاه هاي اقتصادي با مزاياي تجارت الكترونيكي و پرداخت الكترونيكي، تسريع در شكل گيري دولت الكترونيكي و ارتباط با سيستم (۶) BOLERO، به طور جدي اهتمام ورزيد.

شايان ذكر است براي ايجاد ارتباط با سيستم BOLERO هماهنگي سازمان هاي مختلف مرتبط با تجارت اعم از: بانك ها، گمرك، شركت هاي بيمه، شركت هاي حمل و نقل و ... ضروري است و تلاش نظام بانكي به تنهايي كافي نيست

●فصل اول:

بانکداری الکترونیک و علل عدم گسترش آن درایران(E-BANKING)

تعاریف مختلفی دررابطه با بانکداری الکترونیک وجود داردکه ازآن جمله می توان به تعاریف زیر اشاره کرد:

بانکداری الکترونیک را می توان استفاده از تکنولوژی پیشرفته شبکه ها و مخابرات جهت انتقال منبع (پول) در سیستم بانکداری معرفی کرد.

بانکداری الکترونیکی عبارت از ارایه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیک و از طریق واسطه های ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری.

امکانی که از طریق کانال توزیع الکترونیک فراهم میشود و روی هم رفته به آن بانکداری الکترونیک میگویند.

استفاده از ابزارهای نوین برای ارایه خدمات پولی و بانکی تعریف می کنیم.

بانکداری الکترونیک در واقع اوج استفاده از تکنولوژی انفورماتیک در جهت حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است.

الف بانکداری دوگانه (Brick-and-Click)

که ترکیبی از کانال های تحویل الکترونیکی و بانکداری سنتی است. بانک هایی که فعالیت بانکداری مرسوم را که در آن خدمات بانکی با مراجعه مستقیم مشتریان و در محلی مانند اداره انجام می شود، همراه با ارایه خدمات بانکداری اینترنتی.

ب بانک های مجازی (Virtual Bank)

بانکی است که صرفا تولیدات و خدمات خود را از طریق کانال های توزیع الکترونیکی بدون وجود شعبه انجام می دهند. این گونه بانک ها به دلیل صرفه جویی هایی که از هزینه های غیرمستقیم (Over head) بهره مند می شوند معمولا سودی بالاتر از حد متوسط ملی آن کشور پرداخت می کنند و صرفا در اینترنت موجود می باشند.

● رویکردهای بانکداری الکترونیک

الف صفحات وب (وب جهان گستر)

ساده ترین شکل بانکداری الکترونیک که به منظور نمایش اطلاعات پیرامون بانک و محصولات و خدمات آن می باشد از طریق شبکه جهان وب (وب جهان گستر) می باشد. این صفحات امکان تعامل مشتریان و بانک را به منظور تبادل اطلاعات فراهم می آورد و همچنین وب به عنوان مکانیزمی برای رسیدگی به شکایات و پیشنهادهای مشتریان و به عنوان ابزاری به منظور توسعه ارتباطات تعاملی توسعه سیستم های فروش، توسعه خدمات جدید از قبیل پست الکترونیک و ... مورد استفاده قرار می گیرد. ماهیت تعاملی کانال های الکترونیکی ارتباطات، این امکان را فراهم می آورد که احتمال به خاطر سپاری اطلاعات و ماندگاری آن در حافظه افراد افزایش یافته و در نتیجه مشارکت و همکاری مشتری با بانک بهبود یابد.

ب بانکداری اینترنتی

بانکداری اینترنتی به معنی انجام تراکنش های بانکی و مالی به کمک اینترنت و تفاوت آن با سایر تراکنش های مالی شبکه های در نوع شبکه ای است که مورد استفاده قرار می گیرد، یعنی در بانکداری اینترنتی، اینترنت به عنوان شبکه گسترده جهانی مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی طیف وظایف مالی که از طریق اینترنت قابل دسترسی است، عبارتند از:

1 - نمایش حساب ها و صورتحساب ها، 2 - صورتحساب های پرداخت ، 3 - انتقال پول بین حساب ها ، 4 - مشاهده ترتیب پردازش حساب ها ، 5 - مشاهده تراکنش ها ، 6 - ترتیب لیست چک ها

ج- بانکداری خانگی

نوع دیگری از بانکداری الکترونیک، بانکداری خانگی و یا انجام امور بانکی از منزل می باشد. در این نوع از بانکداری دسترسی به اطلاعات حساب ها و خدمات بانکی از طریق کامپیوترهای شخصی و با استفاده از یک مودم و یک خط تلفن به علاوه یک نرم افزار کاربردی مالی و یا بانکی صورت می پذیرد. تفاوت عمده ای که بین این نوع از بانکداری و بانکداری اینترنتی وجود دارد در نوع شبکه ها مورد استفاده می باشد. در مجموع بانکداری اینترنتی به عنوان زیرمجموعه بانکداری خانگی است.

د- خدمات بانکی مبتنی بر تلویزیون

در این روش با استفاده از تلویزیون های ماهواره ای ارایه اطلاعات حساب های مشتریان بر روی صفحه تلویزیون آنها ارایه می شود. در سال 1997 آزمایش های علمی متعددی در مورد ارایه خدمات بانکی به خانه مشتریان از طریق تلویزیون صورت گرفته است. با به وجود آمدن تلویزیون های دیجیتالی و امکانات موجود در آن دامنه ارایه این گونه خدمات به سرعت افزایش یافته است. امتیاز عمده این نوع خدمات در این است که نیازمند استفاده از کامپیوترهای شخصی نبود و این امر توسعه بازاری این نوع سیستم ها را تشویق می کند. دو نمونه از این بانک ها عبارتند از HSBC، LIYED.

ه- بانکداری تلفنی

در بانکداری تلفنی مشتریان قادر خواهند بود که عملیات مالی خودشان را از طریق تلفن انجام دهند که این خدمات به دو طریق انجام می گیرد یکی بانکداری تلفنی مبتنی بر اپراتور انسانی و دیگری به طور اتوماتیک. در بانکداری الکترونیکی مبتنی بر اپراتور، یک فرد مسوول پاسخگویی و راهنمایی ارباب رجوع است که این امر به صورت شبانه روزی هزینه عملیاتی بالایی را در پی داشته و از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار نخواهد بود اما در بانکداری الکترونیکی اتوماتیک این کار از طریق یک سیستم کامپیوتری پاسخگو انجام می گیرد.

در سیستم بانکداری از طریق موبایل این امکان برای مشتریان بانکها بوجد می آید تا خدمات و اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق تلفن همراه خود دریافت کنند و بدین صورت از مراجعه غیر ضروری آنها به شعب جلوگیری می شود. در این شیوه مشتری اطلاعات مربوط به تغییرات حساب خود را از بانک دریافت و دستوراتی مبنی بر انتقال وجه از حسابی به حساب دیگر را صادر می کند.

خدمات بانکداری الکترونیک را می توان به گروههای مختلفی همچون: بانکداری بر اساس شبکه( Net Base Banking ) ، بانکداری از طریق موبایل(Mobile banking ) ، عابر بانک ها(ATMs )، کارت های اعتباری و هوشمند(Credit& Smart Cards )، سیستم های پرداخت الکترونیکی(Electronic Payment Systems )، انتقال الکترونیکی وجوه و... تقسیم بندی کرد.

در حال حاضر از بارزترین خدمات بانکداری الکترونیک در ایران می توان به کارتهای بانکی( درداخل کشور) وSWIFT(بانکداری بین المللی) و حساب جاری الکترونیک(سیبا) اشاره نمود.

● کارتهای بانکی:

در سالهای اخیر اکثر بانکهای کشور اقدام به ارایه خدمات مربوط به کارتهای بانکی نموده اند. کارتهای بانکی بدون شک وسیله ای جهت مبادله می باشند. به عبارت دیگرآنها وظیفه اول پول را انجام میدهند. کارتهای مذکور به دو گروه اعتباری 8 و کارتهای بدهکار 9 تقسیم میشود.

کارتهای اعتباری وسیله ای برای پرداخت می باشند ولی به عنوان پول مد نظر قرار نمی گیرند چرا که:

اولاً: کارت اعتباری توانایی از بین بردن یک بدهی را ندارد . اگر شما یک بلیط هواپیما توسط کارت اعتباری خریداری کنید شما بدهی خود را به شرکت صادر کننده کارت اعتباری انتقال داده اید.

ثانیاً: فرض کنید شما می خواهید با کارت اعتباری خرید کنید. خرید خود را انجام می دهید و سپس پایین برگه فروش را امضأ می کنید.آیا این روش همان استفاده از پول نقد است؟جواب منفی است. چن کارت اعتباری به عنوان ذخیره ارزش محسوب نمی گردد و قبل از اینکه خرید انجام گیرد هیچ اتفاقی رخ نداده است. شما هنگام خرید با کارت اعتباری در حال قرض کردن پول از بانک می باشید و به بانک دستور می دهید تا پول فروشنده را از محل پولی که شما قرق کردهاید پرداخت نماید. بعد از اینکه بانک پول فروشنده را پرداخت نمود در انتهای ماه برای شما صورتحساب می فرستد و به شما این فرصت را میدهد تا در همان موقع قرض خود را باز پرداخت نمایید و یا اینکه آن را بعداً همراه با سود متعلقه بپردازید . دارنده کارت بدهکارپس ازانتخاب کالای خود، کارت خود را ارایه داده و پایین برگه فروش را امضأ میکند ولی ازنظر ماهیتی این کارت شبیه چک می باشد چرا که وقتی از طریق آن معامله ای انجام میشود در واقع به بانک دستور داده می شود تا مبلغ مشخصی را از حساب دارنده برداشت نموده و به حساب پذیرنده کارت واریز نماید. کارت بدهکار مانند چک وسیله ای است برای استفاده از پولی که دارنده کارت قبلاً مالک آن بوده است.

صدور کارتهای بانکی در ایران با هدف تسهیل در امور دریافت و پرداخت پول نقد ، کاهش مسافرتهای درون شهری جهت دریافت و پرداخت پول نقد ، انجام امور حوالجات درون شهری و بین شهری ، ایجاد مراکز اعتباری و جذب نقدینگی برای کارتهای داخلی و همچنین کنترل بر خروج ارز و چگونگی استفاده از آن و رسوب مقادیر متنابهی ارز درسیستم بانکی کشور برای کارتهای بین المللی انجام پذیرد.

. خودپرداز یا عابر بانک دستگاهی الکترونیکی است که مشتری از طریق آن با کارت پولی که بانک صادر کرده، مبالغ محدودی وجه نقد از موجودی حساب شخصی برداشت می کند و درموارد اندکی از فروشگاه ها خرید می کند.

● سوییفت:

در سال 1371 ایران به صورت سوییفت در آمد و درسال 1372 به شبکه بین المللی متصل گردید. دلیل عمده راه اندازی سریع سیستم سوییفت استفاده از زیرساخت ها و سیستم های ارتباطی پیشرفته موجود در خارج از کشور بود.در حال حاضر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و بانک های ملی، صادرات، تجارت، سپه، ملت و بانک توسعه صادرات و بانک صنعت و معدن عضو شبکه بین المللی سوییفت می باشند.تمامی اعضای سوییفت در یکی از بانکهای سوییفت دارای حساب می باشند ،و حق برداشت از این حسابها توسط اعضا به موسسه سوییفت داده شده است . موسسه سوییفت حق اشتراک سالانه اعضاء هزینه تجهیزات وجزواتی را که برای اعضاء ارسال میدارد را از این حسابها برداشت می نمایند.

بانکهای ایرانی در حال حاضر از انواع پیامهای سوییفت از جمله پیامهای مربوط به حواله شخصی ، ارسال منابع بین بانکی و حساب به حساب ، پیامهای مربوط وام ، اعتبارات اسنادی وصولیها و پیامهای غیر مالی استفاده می نماید.

تعداد پیامهای ارسالی ایران از طریق سیستم سوییفت در سالهای مختلف عبارتند از سال تعداد پیامها

1994 42266

1995 126030

1996 159576

1997 222456

▪منبع: قلعه بانی-علی محمد،مجله بررسیهای بازرگانی، شماره 130

در مواردی که بانکهای عضو سوییفت به تعهدات خود نسبت به بستانکار نمودن حساب اعضای دیگر عمل ننمایند این موسسات بین المللی می باشند که مرجع قضایی حل اینگونه اختلافات هستند و سوییفت در این رابطه هیچگونه تعهدی بر عهده ندارد، چرا که موسسه مزبور تنها وظیفه انتقال پیامها را بر عهده دارد. به همین دلیل بعضی از بانکها صرفاً با دریافت یک پیام سوییفتی اقدام به بستانکار نمودن حساب مشتری مورد نظر نمی کنند بلکه حتماً بایستی حساب آنها از طرف بانک ارسال کننده ی پیام در خارج از کشور بستانکار شود.

●سیستم حسابداری بانکداری الکترونیک:

با توجه به حذف دفاتر حسابداری درسیستم های الکترونیکی ، در ایران نیز به هنگام دریافت پول از دستگاههای ATM و یا EFTPOS موجود در شعب و یا خرید کالا از طریق دستگاههای EFTPOS نصب شده در فروشگاهها ویا بستانکار نمودن حساب دیگر موجود در سیستم ، حساب دارنده کارت به صورت آنی بدهکار می شود و در صورتی که دارنده کارت بخواهد حساب خود را با واریز پول از طریق EFTPOS بستانکار نماید این امر نیز به صورت آنی خواهد بود ولی اگر بخواهد این کار را از طریق دستگاه ATM انجام دهد به دلیل اینکه می بایستی پول مورد نظر را در پاکتهای مخصوص قرار داده و تحویل ATM بدهد لذا مسیولین ذیربط باید قبل از بستانکار نمودن حساب مشتریان ، پولهای فوق را شمارش ، سپس به حساب کارت مشتری واریز نماید ، لذا بستانکاری حساب حداقل 24 ساعت بعد ازانجام خواهد شد.

● سیستم یکپارچه بانکی (سیبا)

سیستم یکپارچه بانکی سیبا، سیستمی است که اخیراً توسط بانک ملی ایران راه اندازی گردیده است.این سیستم تلفیقی از دو سیستم کارتهای بانکی (ملی کارت ) و حسابهای الکترونیکی می باشد. به عبارت دیگر حساب جاری (حساب چک) و حساب کارت مشتری هر دو در اصل یک حساب مشترک بوده و مشتری می تواند برای استفاده از حساب مزبور هم از دسته چک خود و هم کارت استفاده نماید.

● ضرورت توسعه بانکداری الکترونیک در ایران:

امروزه در ایران بانکداری الکترونیک به عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیک مطرح است و در اکثر کشورهای پیشرفته بانکها خدمات (on-line)را جهت مشتریان خود از طریق اینترنت فراهم آورده اند.رشد بانکداری الکترونیک دارای جهشی بی سابقه بوده است و تردیدی نیست که برای ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمان تجارت جهانی داشتن نظام بانکی کارآمدی که بتواند با دقت ، و با تکنولوژی هم سطح با بانکهای پیشرفته رقابت نماید، ضروری است. اکنون در کشورهای پیشرفته دنیا مذاکرات خرید و فروش ، سفارش خرید، انتقال پول، حمل و نقل کالا و ترخیص از گمرکات به صورت الکترونیکی پشتیبانی می شود . نظام بانکداری ما طی بیست سال گذشته بنا به ضرورت ها و تفکراتی ، دولتی اداره شده و چنین مدیریتی یعنی اعمال رویه های تکلیفی و دستوری خسارت جبران ناپذیری به نظام اقتصادی کشور زده است . در نظام بانکی ما مشتری ساعتها در صف می ماند و زمان که ارزشمند ترین سرمایه آدمی است به بی اعتبار ترین ارزشها بدل گشته است.

مشتریان و کارکنان از وضع موجود ناراضی هستند . خدمات محدود و گران است . تولید کننده خدمت ، انگیزه ای برای خلاقیت خدمت ندارد. حاکمیت مدیریت دولتی بر بانکها و فقدان فضای رقابتی هر دو بنیان نظام بانکی را ویران کرده و مشتری به دلیل اینکه سود ناشی از مشارکت از طریق بانک کفایت حتی تورم رانمی کند در بیرون از سیستم بانکی مشارکت بهتری دارد.امروزه در بانکهای ایران به بیش از 35 نوع خدمات مالی نمی توان اشاره کرد. با توجه به تنوع مدل های بانکداری دردنیا که روز به روز نیز بهینه میشود اگر نتوانیم از فرصت ها و بستر های موجود به نحو مطلوبی استفاده کنیم قطعاً در آینده نزدیک در ایران با چالش های بسیاری برای توسعه اقتصاد دیجیتالی که پایه و اساس آن را بانکداری الکترونیک تشکیل می دهد مواجه خواهیم شد.

● فرضیات:

چالش های قانونی و قضایی، عدم وجود آموزش و فرهنگ سازی نبود، سودلازم جهت توزیع کارت های اعتباری و... از عوامل مؤثر بر عدم گسترش بانکداری الکترونیک در ایران است.

عدم استفاده ی درست بانکها از فناوری جدید یکی ازموانع مهم پیشروی بانکداری الکترونیک است.

بخشی از مشکل به ضعف زیر ساخت های فنی برمی گردد، ولی تا زمانی که منافع بانک ها، مشتریان و سرویس دهندگان تامین نشود، امکان فراگیر شدن بانکداری الکترونیک نمی توان امید چندانی به فراگیر شدن بانکداری الکترونیک داشت.با این کار به تنها به چرخه بانکی وپولی یک زنجیره معیوب اضافه شده است. این تحقیق براساس منابع نوشته شده (کتاب ، سایتهای علمی وخبری و...) و بررسی از پژوهشکده بانک مرکزی درحدود بررسی عوامل تاثیرگذار در ایران طی 10 سال گذشته انجام شده است.

● در مسیر حرکت به سمت بانکداری الکترونیک عنایت به موارد زیر اجتناب ناپذیر است:

استفاده از فناوری پیشرفته اطلاع رسانی.

تدوین قوانین ومقررات مورد نیاز با بانکداری الکترونیک

تغییر زیر ساخت های فنی و تجهیزات مورد نیاز.

آموزش کارکنان.

آموزش مردم در جهت جلب اعتماد ، پذیرش و استفاده از روش های جدید.

تغییر در سیستم ارایه خدمات بانکی به منظور ارایه خدمات سریع ، دقیق وصحیح به مشتریان.

تغییر در ساختار عملیاتی بانکی و مطابقت با شکل الکترونیکی آن.

کاهش شعب و حرکت به سمت بانکداری غیر حضوری جهت کاهش هزینه های سرمایه گذاری در ایجاد شعب، جلوگیری از اتلاف وقت و عدم نیاز به محدودیت در ساعات کار بانکها.

این که چرا ما در بانکداری الکترونیک پیشرفتی نداریم به خیلی از مسایل از جمله زیرساخت های انسانی و اجتماعی بازمی گردد تا زیرساخت های فنی. یکی از مشکلاتی که ما در بانکداری الکترونیک در ایران داریم آن است که در این نظام آدم ها برای ما شناسایی نمی شوند که این یکی از بزرگترین مشکلات شبکه بانکی است، جامعه ما دیجیتالی نیست و نمی توانیم افراد را شناسایی کنیم چون برای آنها کد نداریم.

بانکداری الکترونیکی هنوز در ایستگاه اول سرعت روز افزون قطار سریع السیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیا، در مواجهه با نظام دولتی بانک های خموده ایران دچار مشکلات متعددی است. هنوز مسیرهای زیادی ریل گذاری نشده است و چشم امید مردم همچنان به لوکوموتیورانان و سوزن بانان پیر و فرتوتی است که واگن های از کارافتاده سیستم بانکی کشور را هدایت می کنند. نظام بانکی کشور به تازگی نگاهی به حرکت سریع ابزار الکترونیکی انداخته و در پی اجرای آیین نامه ها و مصوباتی است که سال ها در انتظار اجرا هستند.در اصلاحات راهبردی فناوری مدارانه نظام های بانکی کشور بایستی بازنگری دقیق نسبت به کلیه اختارها و عناصر موجود در ساختارهای تراکنشی پولی و بانکی کشور صورت بگیرد تا بهترین ابزار و سرویس برای بهینه سازی جریان کار به سیستم تزریق شود.

● فصل دوم:

▪ روند اتوماسیون سیستم بانکی

در اواخر دهه 1360 بانک های کشور به اتوماسیون عملیات بانکی و رایانه ای کردن ارتباطات خود توجه ویژه ای نشان دادند. طرح جامع اتوماسیون بانکی نیز به عنوان یک الگو مورد بررسی قرار گرفت. حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی در اوایل دهه 70 آغاز شد و پس از آن کارت های اعتباری، خودپردازها، سیستم های گویا، استفاده از تلفن، SMS و ایمیل وارد خدمات نوین بانکی شد. سیستم شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی در سال 1381 ایجاد شد و مرحوم نوربخش رییس وقت بانک مرکزی نیز مجموعه مقررات حاکم برآن را به تصویب رساند.

شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه های خودپرداز سه بانک صادرات، کشاورزی و توسعه صادرات آغاز به کار کرد و پس از آن دیگر بانک های دولتی و خصوصی نیز به این شبکه پیوستند. طرح سیبا، سپهر، مهر، جام و یا بانکداری 24 ساعته یکی پس از دیگری با پیوستن به شبکه پرداخت یکپارچه، یک نظام هماهنگ برای پرداخت های خرد به وجود آوردند، گرچه هنوز هم مشکلات زیادی گریبانگیر دستگاه های مختلف خودپرداز و نحوه ارایه خدمات آن هاست.

● کارت های اعتباری صادر شده و دستگاه های خودپرداز (ATM)

16 بانک دولتی و خصوصی در ایران در مجموع بیش از 6117 دستگاه خودپرداز در سطح کشور نصب و راه اندازی کرده اند. از این تعداد 1898 دستگاه در تهران و 4129 دستگاه در شهرستان ها نصب شده است. در این رده بندی بانک صادرات، رتبه اول نصب و راه اندازی دستگاه های خودپرداز را با رقمی در حدود 1131 دستگاه از آن خود کرده است. پس از آن بانک های ملت، سپه و ملی قرار دارند. بانک ملت 1122 شعبه خود را مجهز به خودپرداز کرده است و بانک سپه از 865 و بانک ملی از 837 دستگاه خودپرداز برای ارایه خدمات به مشتریان خود بهره می برند.

در میان بانک های خصوصی هم بانک سامان با نصب 84 خودپرداز بر دیگران پیشی گرفته و به این نوع خدمت رسانی توجه بیشتری نشان داده است. نکته مهم دیگر تعداد کارت های اعتباری صادر شده توسط بانک ها برای استفاده از این تعداد خودپرداز در سرتاسر کشور است. تازه ترین آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می دهد که تا پایان شهریورماه سال جاری تعداد 17 میلیون و 122 هزار و 828 کارت اعتباری توسط سیستم بانکی ایران صادر شده است. بانک ملی ایران که از نظر نصب دستگاه های خودپرداز در رتبه چهارم قرار دارد، رتبه نخست صدور کارت اعتباری را به خود اختصاص داده است. این بانک بیش از چهار میلیون و 100 هزار و 585 کارت اعتباری برای مشتریان خود صادر کرده است.دلیل تشکیل صف پشت دستگاه های خودپرداز بانک ملی نیز با یک حساب سرانگشتی روشن می شود. بانک ملی برای هر دستگاه خودپرداز خود چهار هزار و 899 کارت اعتباری صادر کرده است. بانک صادرات با صدور سه میلیون و 156 هزار و602 کارت در رتبه دوم صدور کارت قرار دارد. نسبت صدور کارت اعتباری به یک دستگاه خودپرداز در این بانک نشان می دهد که بیش از دو هزار و 790 نفر از مشتریان این بانک باید از یک دستگاه خودپرداز استفاده کنند.

بانک سپه که بیشتر طرف قرارداد نهادهای نظامی و انتظامی است، در مجموع دو میلیون و 930 هزار و 606 فقره کارت اعتباری صادر کرده است. بانک سپه که در هر دو رتبه بندی در مقام سوم قرار گرفته است، برای هر سه هزار و 387 نفر از مشتریان دارنده عابربانک سپه یک دستگاه خودپرداز نصب کرده است. البته این آمار برای قدیمی ترین بانک کشور چندان رضایت بخش به نظر نمی رسد. آمار مربوط به بانک های خصوصی هم نشان دهنده نسبت های ناجور و غیراستاندارد است. بانک پارسیان به عنوان موفق ترین بانک خصوصی کشور در رتبه بندی صدور کارت اعتباری در جایگاه چهارم قرار گرفته است. این بانک از بسیاری از بانک های دولتی مثل تجارت، رفاه کارگران، ملت و... در مورد صدور کارت پیشی گرفته است.

فقط 59 عدد دستگاه خودپرداز در شعب خود نصب کرده است. مشتریان این بانک خصوصی در یک تقسیم بندی ساده برای هر دستگاه خودپرداز یک گروه 34 هزار و 604 نفری را تشکیل می دهند. با توجه به سیستم نظام پرداخت هماهنگ در بین خودپردازها و امکان استفاده یک فرد با هر نوع کارت اعتباری از دستگاه های مختلف بانک ها در سرتاسر کشور، این آمار در عمل در بین کل دستگاه های خودپرداز تقسیم می شوند، اما نمی توان از آمار 17 میلیون و 122 هزار و 828 کارت صادر شده در مقابل یکصد هزار و 816 دستگاه خودپرداز یعنی 8/169 نفر برای هر دستگاه به راحتی گذشت.

● نصب پایانه فروش و سبقت بانک های خصوصی

پایانه های فروش به دستگاه هایی گفته می شود که امکان استفاده از کارت اعتباری به عنوان ابزار پرداخت، بدون نیاز به تبدیل موجودی به پول نقد را فراهم می کنند. این پایانه های فروش در فروشگاه ها و مراکز خرید و فروش برای سهولت در پرداخت نصب شده اند. طبق جداول آماری بانک مرکزی بانک های کشوری در مجموع بیش از 100 هزار و 816 پایانه فروش در مراکز دادوستد کالا نصب کرده اند که بانک پارسیان با در اختیار داشتن 49 هزار و 274 پایانه بیشترین سهم را در این امر داشته است. یک بانک خصوصی دیگر یعنی بانک سامان با نصب 23 هزار و 236 پایانه فروش در رتبه دوم قرار گرفته است. پس از آن نوبت یک بانک دولتی یعنی بانک صادرات با راه اندازی 23 هزار و 236 پایانه فروش است.

دو بانک خصوصی پارسیان و سامان با ارقام قابل توجه تعداد پایانه های فروش به تنهایی 72 درصذ این دستگاه های نصب شده در فروشگاه های سرتاسر کشور را به خود اختصاص داده اند. طبق آمار برای هر 992 نفر ایرانی، یک پایانه فروش نصب شده است. آمار جهانی نشان می دهد که استاندارد این ابزار بانکی یک پایانه فروش برای هر صد نفر است.